Azbest jest grupą minerałów o włóknistej strukturze, które były szeroko wykorzystywane w XX wieku ze względu na wyjątkowe właściwości tej substancji : dobre właściwości izolacyjne, odporność na wysokie temperatury, działanie chemikaliów, elastyczność i trwałość. 

Eternit to materiał budowlany azbestowo-cementowy. Zyskał popularność głównie dzięki ogniotrwałości i izolacyjności termicznej. Był szczególnie popularny jako pokrycie dachowe i elewacyjne od lat 20. XX wieku aż do końca XX wieku, zwłaszcza w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Eternit to materiał budowlany zawierający azbest, który dzięki ogniotrwałości, izolacyjności termicznej i właściwościom ciernym znalazł zastosowanie w produkcji płyt dachowych, elewacji, kotłów, farb ogniotrwałych oraz tkanin.

Szkodliwość azbestu. Czym są włókna azbestowe? Działanie azbestu i narażenie na utratę zdrowia.

Azbest jest substancją składającą się z włókien krzemianowych, takich jak chryzotylowy, krokidolit czy amozyt, a jego szkodliwość zależy od rodzaju azbestu, średnicy i długości włókien – włókna długie i cienkie (poniżej 3 µm) nie są usuwane przez rzęski i mogą, w wyniku wieloletniego drażnienia komórek, wywoływać nowotwory oraz inne choroby płuc. 

Azbest, w swojej stabilnej formie (np. w płytach dachowych), jest stosunkowo mało szkodliwy, dopóki nie jest uszkodzony. Problem zaczyna się, gdy płyty zawierające azbest zaczynają się starzeć, w wyniku korozji zaczyna się kruszyć lub ulegać uszkodzeniom mechanicznym, co prowadzi do uwalniania włókien azbestowych do powietrza. Kontakt z azbestem jest szkodliwy dla zdrowia jednak najbardziej niebezpieczne jest wdychanie włókien, co jest jednym z czynników rakotwórczych, może powodować liczne zagrożenia dla zdrowia :

  • Pylicę azbestową (azbestozę) – chorobę płuc,
  • Nowotwory – włókna azbestowe są rakotwórcze, można narazić się na takie nowotwory jak np. międzybłoniak opłucnej, rak płuc. 
  • Inne choroby układu oddechowego

Włókna azbestowe to mikroskopijne, cienkie i elastyczne struktury. Mają postać bardzo cienkich nici, które mogą być tak małe, że są niewidoczne gołym okiem. Mogą pozostawać w glebie i wodzie, zagrażając zdrowiu ludzi i zwierząt przez dekady. Szkodliwość włókien azbestowych zależy od wielkości włókien. 

  • Są niezwykle lekkie i mogą unosić się w powietrzu przez długi czas.
  • Mają dużą odporność mechaniczną, co oznacza, że nie łamią się łatwo.
  • Dostają się do płuc: Kiedy materiały zawierające azbest zostają uszkodzone, włókna uwalniają się do powietrza i mogą być wdychane. Ze względu na ich niewielki rozmiar, mogą przenikać głęboko do dróg oddechowych i płuc.
  • Trwałość w organizmie: Organizm nie potrafi się ich pozbyć – włókna azbestowe pozostają w płucach przez całe życie, powodując przewlekłe podrażnienia.

Historia i skala problemu - zakaz stosowania azbestu

Azbest był szeroko stosowany od lat 20. XX wieku, głównie ze względu na swoją trwałość i niski koszt. W Polsce i innych krajach Europy Wschodniej eternit był masowo stosowany do pokryć dachowych w budownictwie jednorodzinnym, gospodarczym i przemysłowym.

Azbest ze względu na swoje rakotwórcze właściwości został zakazany w Polsce w 1997 roku. Szkodliwość azbestu i wdychanie włókien zawieszonych w powietrzu stanowią zagrożenie dla życia i środowiska pracy, zwłaszcza w wyniku korozji wyrobów zawierających azbest. Obecnie obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest ściśle zakazano, a usunięcie i unieszkodliwienie odpadów tego typu realizują certyfikowani wykonawcy prac, zgodnie z zasadami ochrony pracowników.

Szacuje się, że w 2023 roku w Polsce wciąż pokrytych azbestem było około 20-30 milionów m² dachów.

Jak się usuwa azbest? Wymiana dachu czy neutralizacja?

Opcja nr 1. Wymiana dachu jest procesem, który wymaga specjalistycznego podejścia ze względu na szkodliwość materiału. Kluczowe etapy:

  1. Inwentaryzacja azbestu – zgłoszenie obecności azbestu do odpowiednich władz (jeśli nie zostało to wcześniej zrobione).
  2. Usunięcie azbestu – prace mogą być wykonywane wyłącznie przez specjalistyczne firmy posiadające certyfikaty i uprawnienia.
    • Płyty są demontowane w całości (aby uniknąć uszkodzenia i uwalniania włókien, zachowując wszelkie środki ochrony).
    • Materiał jest pakowany w szczelne worki i oznaczany, a następnie transportowany na wyznaczone składowiska.
  3. Oczyszczenie powierzchni – usunięcie pyłu azbestowego z konstrukcji.
  4. Nowe pokrycie dachowe - etap nałożenia nowego pokrycia dachowego 


Opcja nr 2. Neutralizacja i hermetyzacja dachu azbestowego. Hermetyzacja to tymczasowy sposób zabezpieczenia wyrobów azbestowych przed uwalnianiem włókien, stosowany w przypadku, gdy natychmiastowy demontaż nie jest możliwy. Polega na pokryciu eternitu powłoką, która zamyka w sobie szkodliwe poszycie, nie pozwala na jego dalszy rozpad. Dzięki temu zabiegowi azbest nie przedostaje się do środowiska. Nie ulega rozpadowi dzięki czemu nie powoduje omówionych wcześniej skutków szkodliwych dla zdrowia.

  1. Oczyszczenie powierzchni, unikając ścierania powierzchni zgodnie z obowiązującymi przepisami, zachowując wszelkie środki ochrony. 
  2. Nałożenie nowego pokrycia, przy pomocy wałka lub natryskiem airless podkładu gruntującego na bazie wody o działaniu biobójczym NAIPRIMER 45 H, zużywając średnio około 150 - 250 g / m2. Następnie nałożenie przy pomocy wałka powłoki akrylowo-poliuretanowej wzmocnionej włóknami syntetycznymi NAILASTIC AP, zużywając 1,2 kg / m2. 

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 - Co warto wiedzieć o dofinansowaniu? 

Dzięki programowi oczyszczania kraju z azbestu ( 2009 – 2032 ), prowadzonemu przez urzędy centralne we współpracy z Ministerstwem Rozwoju i Technologii oraz Ministra Zdrowia, można bezpiecznie usuwać azbest z budynków i eliminować zagrożenie, jakie stwarza dla środowiska. Ważne jest, by odpady nie trafiały na dzikie wysypiska, lecz były unieszkodliwiane zgodnie z normami.

W Polsce dostępne są programy dotacyjne, które pomagają pokryć koszty usuwania wyrobów zawierających azbest. Często obejmują one:

  • Koszty demontażu eternitu,
  • Transport odpadów zawierających azbest,
  • Ich unieszkodliwianie na składowiskach odpadów niebezpiecznych.

Kwoty dofinansowania różnią się w zależności od regionu. Zaleca się kontakt z urzędem gminy lub właściwym organem nadzoru budowlanego, aby uzyskać szczegółowe informacje o lokalnych programach wsparcia. Więcej informacji i wnioski do pobrania dostępne są na portalu gov.pl.